سرپرست دانشگاه در نشست تخصصى آتشسوزى جنگل هاى هيركانى-الیت: نجات جنگل هیرکانی، تنها با عزم ملی و مشارکت گسترده مردمی ممکن است
به گزارش روابط عمومی دانشگاه: معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه با همکاری پژوهشکده اکوسیستمهای خزری و گروه علوم و مهندسی جنگل نشست تخصصى آتشسوزى جنگل هاى هيركانى(چالشها و راهكارهـای حفاظت با تأکید بر آتشسوزی جنگلهای الیت-چالوس) را با حضور صاحب نظران و پژوهشگران حوزه علوم و مهندسی جنگل و با هدف تبیین ابعاد مختلف آتشسوزیهای اخیر، بررسی پیامدهای اکولوژیک و ارائه راهکارهای علمی و عملی برای مدیریت بحران در سالن اجتماعات روابط عمومی دانشگاه برگزار نمود.
دکتر مجتبی خوش روش سرپرست دانشگاه ضمن خیر مقدم به مهمانان حاضر در این نشست با اشاره به ارزش بیبدیل این جنگلها به عنوان بازمانده عصر یخبندان، تصریح کرد: جنگلهای هیرکانی تنها یک مجموعه درخت نیستند، بلکه یک اکوسیستم پیچیده و منحصربهفرد، خانه گونههای نادر گیاهی و جانوری و ریههای تنفسی شمال کشور هستند. هر قطعه از این خاک سبز، صفحهای از تاریخ طبیعی زمین است.
دکتر خوشروش، آتشسوزی را یکی از مهیبترین و دردناکترین تهدیدات برای این گنجینه ملی خواند و افزود: «شعلههای آتش، حاصل ساعتی بیمبالاتی، در مدتی کوتاه، سرمایهای را خاکستر میکند که طبیعت قرنها برای آفرینش آن زمان صرف کرده است. ما با نابودی هیرکانی، تنها درختان را نمیسوزانیم، بلکه هویت زیستی یک منطقه و میراث نسلهای آینده را به آتش میکشیم.»
وی حفاظت از این میراث را مسئولیتی همگانی دانست و از تمامی شهروندان خواست در زمان حضور در طبیعت، حداکثر دقت را برای پیشگیری از آتشسوزی داشته باشند و در صورت مشاهده حریق، بلافاصله آن را از طریق مرکز ۱۵۰۴ سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور گزارش دهند.
سرپرست دانشگاه در پایان با امیدواری تأکید کرد: نجات جنگل هیرکانی، تنها با عزم ملی و مشارکت گسترده مردمی ممکن است. هر شهروند یک محیطبان و هر نهاد یک پشتیبان. بیایید با هم از این موهبت الهی حفاظت کنیم تا آیندگان نیز بتوانند نفسهای سبز آن را حس کنند.
دکتر عباس بانج شفیعی، عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه و پژوهشگر حوزه آتشسوزی جنگل در این نشست اظهار داشت: رساله دکتری ایشان درباره آتشسوزی بوده و سالهاست که در زمینه اثرات آتشسوزی جنگلها در نقاط مختلف کشور تحقیق میکند.
عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه و پژوهشگر حوزه آتشسوزی جنگل تاکید کرد: ارزش اقتصادی هر هکتار از جنگلهای شمال، با در نظر گرفتن بهای پایه ۵۰۰ میلیون ریالی برای هر مترمکعب چوب و موجودی ۳۰۰ مترمکعبی، حدود ۱۵۰ میلیارد ریال برآورد میشود. همچنین، بر اساس مطالعات سال ۱۳۸۸، ارزش نهایی پولی ۱۱ خدمت غیربازاری جنگلها و مراتع کشور، از جمله تنظیم گازها، تنظیم شرایط اقلیمی، تنوع ذخایر توارثی گیاهی، گردهافشانی، کنترل بیولوژیکی، خاکزایی، تنظیم جریانات هیدرولوژیکی، کنترل فرسایش آبی، کنترل سیل، کنترل فرسایش بادی و اکوتوریسم، سالانه معادل ۴۳ درصد کل ارزش تولید ناخالص داخلی کشور است که حدود ۲۵۰ میلیارد دلار میشود.
دکتر بانج شفیعی به آمار جهانی و ملی آتشسوزی جنگلها پرداخت و اشاره کرد که کل مناطق جنگلی جهان حدود ۳.۹ میلیارد هکتار است. در سال ۱۳۸۹ (۲۰۱۰ میلادی)، در میان کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا، قزاقستان با ۱۷۹ هزار هکتار، الجزایر با ۵۴ هزار هکتار، ترکیه با ۱۲ هزار هکتار و ایران با شش هزار و ۵۰۰ هکتار، به ترتیب رتبههای اول تا چهارم را در میزان نابودی مناطق جنگلی در اثر آتشسوزی داشتهاند.
وی همچنین افزود: ایران همچنین در رتبهبندی جهانی کشورهای مخرب جنگل، رتبه ششم را به خود اختصاص داده است. سازمان جهانی خواربار و کشاورزی (فائو) گزارش داده که هر سال ۰.۰۶ درصد از جنگلهای ایران در آتش میسوزد و ۹۰۰ هزار مترمکعب چوب از قطع درختان تولید میشود. بانک جهانی نیز خسارات سالانه نابودی جنگلهای ایران را هفت میلیارد و ۲۱۲ میلیون دلار اعلام کرده است. در یک دهه گذشته، ۱۳ هزار و ۸۳۲ مورد آتشسوزی در جنگلها و مراتع ایران رخ داده که منجر به خسارت ۱۴۲ هزار و ۹۴۱ هکتاری به زیستبومهای ارزشمند کشور شده و در هشت ماه نخست سال ۱۴۰۴، بیش از ۴۶ هزار هکتار از جنگلها و مراتع ایران در اثر آتشسوزی سوخته است. این آمارها نشاندهنده خسارت سالانه تقریبی ۸۵۰ هزار میلیارد تومانی نابودی جنگلهای ایران بر اساس گزارش بانک جهانی است.
دکتر شفیعی به طور خاص به آتشسوزی جنگلهای الیت-چالوس پرداخت و توصیف کرد: این آتشسوزیها ابتدا در ۱۰ آبان در ناحیهای کوهستانی حدود شش کیلومتری روستای الیت آغاز شد و طی ۲۴ ساعت نخست خاموش گردید، اما دو هفته بعد در ۲۴ آبان با گستره بسیار بیشتری شعلهور شد. روز بعد، آتش به سمت جنوب و شرق گسترش یافت و در ۲۶ آبان وسعت آن کاهش یافت و تنها در دو نقطه شرقی باقی ماند. در ۲۷ آبان اثری از آتش دیده نشد، اما در ۲۸ آبان دوباره گسترده شد و در ۲۹ آبان نسبت به وضعیت ۲۴ آبان به سمت شمال و شرق پیشروی کرد. در نهایت، در ۳۰ آبان، آتشسوزی در دو بخش وسیع اما مجزا ادامه یافت.
در این نشست تخصصی در بخش ارائه راهکارها، دکتر شفیعی بر مدیریت یکپارچه آتشسوزی جنگل تأکید کرد؛ که شامل مراحل قبل، حین و بعد از آتشسوزی است. قبل از آتشسوزی، اقدامات پیشگیری مانند تهیه و توزیع محتوای آموزشی و ترویجی از جمله فیلم، عکس و پوستر در صداوسیما، پیامرسانها و فضای مجازی، آموزش عمومی توسط سمنها، آموزش به دانشآموزان مدارس مجاور جنگل، نصب تابلوها و بنرها برای آگاهی شهروندان و اعلام شمارههای تماس و شناسایی و آموزش پیمانکاران مبارزه با حریق ضروری است.
وی برای کسب آمادگی گفت: تهیه نقشه و تصاویر ماهوارهای، بازدیدهای میدانی، جمعآوری اطلاعات پایه مانند اقلیم و نقشههای فیزیوگرافی، تحلیل آتشسوزیهای گذشته و تهیه جدول زمانی و مکانی آنها، تهیه نقشه خطر آتشسوزی، مطالعه جهت و نرخ گسترش آتش، درصد رطوبت مواد قابل اشتعال، حجم مواد سوختنی، طراحی سامانه اعلان خطر با فناوریهای نوین، تعیین نقاط دکلهای دیدهبانی، پایگاههای اطفای حریق، تعداد گشتهای مراقبت زمینی و هوایی (پهپاد)، برآورد وسایل مبارزه، برنامهریزی مانورها، شناسایی مناطق با حجم زیاد مواد سوختنی و کاهش آن از طریق چرای کنترلشده یا برداشت دستی، اجرای برنامههای پرورشی در تودههای متراکم، بررسی آتشبرهای طبیعی و طراحی مصنوعی، شناسایی منابع آبی و احداث آبگیرها، و جلب مشارکت مردمی انجام شود.
فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی در این نشست اظهار داشت: سازماندهی و استقرار ۵۲ تیم تخصصی شامل ۵۲۰ نفر، بهکارگیری شش بالگرد از هلال احمر، سپاه پاسداران و هوانیروز ارتش با بیش از ۱۲۰ سورتی پرواز برای آبریزی، انتقال نیرو و تجهیزات و همچنین دو هواپیمای تخصصی آبپاش (ایلیوشین) ۴۰ تنی سپاه با ۱۳ سورتی پرواز انجام شده است. علاوه بر این، احداث آتشبر در ۱.۵ کیلومتر طول و ۱۵ متر عرض، جداسازی درختان خشک از منطقه، مهار خط آتش و سپس لکهگیری، به همراه ۲۲ دستگاه خودروی آتشنشانی، ۳۵ دستگاه دمنده، ۲۵۰ عدد آتشکوب، ۵۰ دستگاه موتور آبپاش دوشی، ۳۰ دستگاه فلکس بک، ۱۰ دستگاه اره موتوری و ۵۰۰ عدد بیل استفاده شد و از اسب و قاطر برای حمل آذوقه و تجهیزات بهره گرفته شد.
ایشان سپس به چالشهای موجود اشاره کرد و توضیح داد که تغییر اقلیم، از جمله کاهش بارندگیها، افزایش درجه حرارت سالیانه و تغییر الگوی بارش، همراه با توپوگرافی دشوار، کمبود جادههای ماشینرو، نبود نیروی ویژه اطفای حریق (یگان اطفای حریق)، عدم مدیریت متمرکز، عدم شناخت رفتار آتشسوزی مانند نرخ گسترش، شدت آتشسوزی، نوع و تراکم مواد سوختنی، عدم تهیه نقشههای ریسک آتشسوزی، تجهیزات تخصصی ناکافی، ناکارآمدی سامانه اعلان خطر، بودجه نامناسب حفاظت از جنگلها، شفاف نبودن و در دسترس نبودن اطلاعات مربوط به آتشسوزی (عدم وجود بانک اطلاعاتی در دسترس) و نبود یگان هوایی اطفای حریق از جمله اصلیترین مشکلات هستند.
ایشان تأکید کردند که تقریبا ۹۹ درصد آتشسوزیها انسانی است و پراکنش آتش نشاندهنده دخالت انسان است، همچنین در آتشسوزی الیت-چالوس، چالش تغییر اقلیم برجسته بود، زیرا تقریبا یک ماه باران نباریده بود، و یکی از مشکلات اصلی نبود نیروی ویژه اطفای حریق است، در حالی که یگان حفاظت منابع طبیعی همه کارها را انجام میدهد. عدم شناخت رفتار آتش، مانند نرخ و شدت آن و مقدار انرژی آزادشده، باعث میشود در فراهم کردن تجهیزات غافلگیر شویم و نمیدانیم چقدر ماده سوختنی در هر هکتار داریم یا چقدر برای آتشسوزی آزاد میشود.
در ادامه نشست، دکتر ناصرالدین عمادی، مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور جمعبندی جامعی از کل چرخهی مدیریت آتشسوزی ارائه کرد.
دکتر عمادی سخنان خود را با یک چارچوب روشن آغاز کرد: آتشسوزی در جنگل فرآیندی چهار مرحلهای است: پیشگیری، کشف، اطفاء و احیا. اگر حتی یکی از این چهار حلقه به درستی اجرا نشود، کل چرخه حفاظت میلنگد و خسارات چند برابر میشود.
مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور تأکید کرد: در ایران معمولاً مرحلهی «احیا» ضعیفترین حلقه است و کمتر به آن پرداخته میشود.
ایشان سپس به ویژگی فصلی جنگلهای هیرکانی پرداخت و یادآور شد که پاییز بهدلیل انباشتگی بالای لاشبرگ، شاخههای ریز و مواد سوختنی سطحی، همواره حساسترین فصل برای آتشسوزی در هیرکانی بوده است. این یک الگوی تاریخی و تکرارشونده است و در سالهای گذشته معمولاً استان گلستان بیشترین میزان حریق را داشته، هرچند در سال جاری مازندران (بهویژه منطقه الیت) کانون اصلی شد.
دکتر عمادی توضیح داد که رفتار آتش کاملاً قابل مدلسازی و پیشبینی است و با چهار شاخص اصلی ارتباط مستقیم دارد: درجه حرارت هوا، رطوبت نسبی، خشکی مواد سوختنی، سرعت و جهت باد، شناخت دقیق این پارامترها، امکان پیشبینی شدت، سرعت گسترش و جهت حرکت آتش را میدهد و میتواند مبنای تصمیمگیریهای عملیاتی قرار گیرد.
وی در ادامه به آتشسوزی الیت پرداخت و اعلام کرد: در اوج عملیات، همزمان ۱۲ وسیله پرنده اطفای حریق (بالگرد و هواپیمای آبپاش) در آسمان منطقه فعال بودند که نشاندهندهی ابعاد بزرگ بحران بود، یکی از مؤثرترین اقدامات، احداث آتشبر به طول حدود ۱.۵ کیلومتر و عرض مناسب بود که نقش تعیینکنندهای در قطع پیشروی آتش داشت.
دکتر عمادی اظهار داشت: براساس ارزیابیهای میدانی و تصاویر ماهوارهای، گسترهی تحت تأثیر حریق حدود ۴۰ تا ۵۰ هکتار برآورد میشود که از این مقدار، تنها ۸ هکتار بهطور کامل دچار سوختگی شدید شده است. دکتر عمادی به نکتهی بسیار مهمی اشاره کرد که کمتر مورد توجه قرار گرفته بود: پس از خاموشی ظاهری آتش، تصمیم هوشمندانهای گرفته شد و نیروهای اطفاء منطقه را ترک نکردند و چند روز در محل اردو زدند تا کانونهای پنهان زیر خاکستر دوباره شعلهور نشوند. این حضور مداوم، از بروز آتشسوزی مجدد جلوگیری کرد و تجربهای بسیار ارزشمند برای آینده بهجا گذاشت.
مهندس مهرداد خزایی، رئیس اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران–نوشهر، با ارائه گزارشی جامع از وضعیت آتشسوزی الیت–چالوس و روند مدیریت بحران، به بررسی ماهیت آتش در جنگلهای هیرکانی و چگونگی مواجهه با آن پرداخت.
وی سخنان خود را با این نکته آغاز کرد که آتشسوزی بخشی جداییناپذیر از اکوسیستمهای هیرکانی است، اما تأکید کرد که الگوهای وقوع آتش در ایران با بسیاری از نقاط جهان تفاوت اساسی دارد و همین تفاوت، رویکردهای مدیریتی ویژهای را میطلبد.
خزایی نخستین و مهمترین اصل در کاهش خسارات آتش را آموزش و آگاهی عمومی دانست و افزود: اگر گروههایی مانند شکارچیان، دامداران یا گردشگران آموزش ببینند که پس از استفاده، آتش را بهطور کامل خاموش کنند، بخش قابلتوجهی از خطرات کاهش مییابد.
او تأکید کرد که تبیین اهمیت جنگلهای هیرکانی برای مردم باید یک فرآیند مستمر باشد، زیرا حفاظت در جایی آغاز میشود که جامعه ارزش جنگل را بشناسد.
دکتر عطااله کاویان، عضو هیئت علمی گروه آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در این نشست سخنرانی خود را با عنوان «اثرات آتشسوزی جنگل بر منابع خاک و آب» آغاز نمود و با تأکید بر اهمیت حیاتی خاک بهعنوان یک منبع تقریباً غیرقابل تجدید در مقیاس زمانی عمر انسان، یادآور شد فرآیند خاکسازی بسیار کند اما تخریب آن بسیار سریع است؛ بنابراین هر عاملی که خاک را تهدید کند، از جمله آتشسوزی، میتواند بهطور زنجیرهوار به تخریب پوشش گیاهی، چرخه آب و در نهایت کل اکوسیستم منجر شود.
دکتر کاویان آتشسوزی را یک پدیده جهانی و یکی از مهمترین عوامل کاهش کیفیت زیستی و شیمیایی خاک دانست و اشاره کرد که اثرات آن بهویژه در جنگلهای مناطق حارهای و معتدل بسیار مشهود است. او با مرور تاریخچه زمینشناختی، یادآوری کرد که اولین شواهد آتشسوزی جنگلی در فسیلهای دوره کربونیفر (حدود ۳۶۰ میلیون سال پیش) یافت شده است.
دکتر کاویان سپس به اثرات اصلی آتشسوزی بر خاک پرداخت و توضیح داد که این اثرات عمدتاً بر چرخه مواد غذایی، ترکیب و بازیابی گونهها، ایجاد آبگریزی خاک و تنوع زیستی اکولوژیکی متمرکز است. در بخش مهمی از سخنرانی، به چگونگی کاهش ذخیره مواد غذایی خاک در اثر آتش پرداخته شد: نیتروژن در دمای فقط ۲۰۰ درجه سانتیگراد تبخیر میشود، در حالی که کلسیم تا دمای ۱۴۸۰ درجه مقاوم است. آتشهای پرشدت (تا ۸۵۰ درجه سانتیگراد و بالاتر) نه تنها مواد غذایی را از بین میبرند، بلکه با تغییر خواص فیزیکی خاک، آن را نسبت به فرسایش شدید پس از آتش آسیبپذیرتر میکنند.
دکتر کاویان تأکید کرد که با گرمایش جهانی کنونی، افزایش دما و خشکسالیهای شدید، مدت، شدت و فراوانی آتشسوزیها بهویژه در مناطق گرمسیری و معتدل بهطور قابل توجهی افزایش خواهد یافت و این روند نه تنها پوشش گیاهی، بلکه ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک را بهشدت تحت تأثیر قرار خواهد داد. او متذکر شد که در حالی که اثرات گرمایش جهانی بر منابع آب و پوشش گیاهی بسیار مطالعه شده، اثرات آن بر خاک هنوز بهطور کافی بررسی نشده و کلید مدیریت پایدار، شناخت دقیق خواص خاک پس از آتشسوزی است.
دکتر کاویان در پایان به راهکارهای عملی پرداخت و تأکید کرد که استفاده کنترلشده و علمی از آتش تجویزی میتواند بار سوخت انباشتهشده را کاهش دهد و از آتشسوزیهای گسترده پیشگیری کند، اما این کار حتماً باید با مطالعات دقیق پژوهشی و منطقهای همراه باشد. او همچنین بر ضرورت تثبیت سریع خاکهای سوخته، جلوگیری از فرسایش پس از آتش و انجام تحقیقات گستردهتر در اقلیمهای معتدل و گرمسیری تأکید کرد.
(1 نظر, متوسط: 4,00 از 5)
Loading...
